คณะราษฎร “ปล้น” แนวคิดการปกครองของรัชกาลที่ 7 : ตอนที่ 1

“ร่างพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 247…” เป็นกฎหมายว่าด้วย “การปกครองท้องถิ่น” (Local Government) ที่แท้จริงฉบับแรกของสยาม ซึ่งได้ถูกเขียนขึ้นสำเร็จตั้งแต่ในช่วงระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ราวปี พ.ศ. 2472 – 2473 โดยพระราชดำริของในหลวงรัชกาลที่ 7 และผู้รับผิดชอบหลักในการจัดทำพระราชบัญญัติเทศบาล คือ กระทรวงมหาดไทย

ซึ่งปรากฏหลักฐานในการพยายาม “ผลักดัน” กฎหมายนี้ในที่ประชุมเสนาบดีสภา ครั้งที่ 33/2473 วันที่ 19 มกราคม พ.ศ. 2474 (ตามปฏิทินใหม่) พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและคณะเสนาบดีได้ทำการพิจารณา “ร่างพระราชบัญญัติเทศบาล” เป็นครั้งแรก

แต่ปรากฏว่า กรมหมื่นเทววงศ์วโรทัย เสนาบดีกระทรวงต่างประเทศ ได้ทรงทำการคัดค้านโดยให้เหตุผลว่า ร่างพระราชบัญญัตินี้ ให้สิทธิทางการเมือง (political right) แก่ชาวต่างชาติเท่ากับคนสยาม ซึ่งเป็นเรื่องไม่สมควรและต้องปรับปรุงแก้ไข เพราะคนต่างชาติจะมีสิทธิ์เท่ากับคนไทยไม่ได้ ดังนั้นร่างพระราชบัญญัติเทศบาลจึงถูกเลื่อนออกไปก่อน

ต่อมาได้มีการหยิบ “ร่างพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 247…” ขึ้นมาเพื่อหารือและติดตามความก้าวหน้าอีกครั้ง ในการประชุมเสนาบดีสภา ครั้งที่ 35/2473 เมื่อวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2474 แต่กรมหมื่นเทววงศ์วโรทัย ทรงยืนยันจุดยืนเดิมว่า “ไม่ควรให้สิทธิทางการเมืองแก่ชาวต่างประเทศ” ในเขตเทศบาลไม่ว่ากรณีใด ๆ

ร่างพระราชบัญญัติเทศบาลจึงถูกเลื่อนออกไปอีกครั้ง และรัฐบาลได้จัดให้มีการตรวจสอบเปรียบเทียบกฎหมายเทศบาลไทยกับกฎหมายเทศบาลของประเทศญี่ปุ่น เพื่อนำมาปรับปรุงแก้ไขร่างพระราชบัญญัติเทศบาลให้มีความเหมาะสม โดยผู้รับผิดชอบในการตรวจสอบและเปรียบเทียบคือ กระทรวงยุติธรรม

ต่อมาเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม ได้กราบบังคมทูลความคืบหน้าว่า ขณะนี้ยังไม่สามารถแปลกฎหมายเทศบาลของประเทศญี่ปุ่นได้ ซึ่งนั่นย่อมหมายความว่า จะต้องเลื่อนการประกาศใช้กฎหมายฉบับนี้ออกไปอีกโดยไม่มีกำหนด

จะเห็นได้ว่าความล่าช้านี้ มีสาเหตุมาจากการทำงานของระบบราชการที่ไม่มีการประสานกัน ระหว่างกระทรวงมหาดไทยและกระทรวงยุติธรรม ซึ่งปัญหาเกี่ยวกับระบบราชการในลักษณะนี้ ก็ยังพบเห็นกันมาจนถึงปัจจุบัน นับเป็นหนึ่งในอุปสรรคสำคัญต่อการพัฒนาชาติบ้านเมือง

และการจัดทำพระราชบัญญัติเทศบาล มีจุดที่น่าสนใจอีกประการคือ แม้ว่าผู้รับผิดชอบหลักในการจัดทำคือ กระทรวงมหาดไทย แต่การที่กระทรวงยุติธรรมอ้างว่า ไม่สามารถหากฎหมายเทศบาลของประเทศญี่ปุ่นมาเทียบเคียงได้ นับว่าเป็นเรื่อง “ผิดปกติ” และไม่สนองพระราชประสงค์ของในหลวงรัชกาลที่ 7 ที่ทรงต้องการให้รัฐบาลประกาศใช้กฎหมายฉบับนี้โดยเร็วที่สุด เพื่อให้เกิดการเรียนรู้ประชาธิปไตยในระดับท้องถิ่น ก่อนต่อยอดไปสู่ประชาธิปไตยระดับบน (ระดับรัฐสภา)

ทำให้เกิดคำถามตามมาว่า เหตุใดการทำงานของกระทรวงยุติธรรมจึงมีความล่าช้า คล้ายจงใจไม่สนองพระราชประสงค์ของในหลวงรัชกาลที่ 7

หลังจากนี้จะเห็นได้ว่า “ร่างพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 247…” ได้ถูก “ดอง” ไว้ในกรมร่างกฎหมาย กระทรวงยุติธรรม เป็นเวลานานมาก และไม่มีความคืบหน้าใด ๆ เกิดขึ้นเลย จนกระทั่งหลังการปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ไปแล้ว กฎหมายฉบับนี้จึงถูกนำกลับมาพูดถึงอีกครั้ง

และต่อมาคณะราษฎรก็ได้ “ลอก” กฎหมายนี้ทั้งฉบับ โดยแก้ไขหลักการและคำเพียงเล็กน้อย แล้วอ้างเอาดื้อ ๆ ว่าเป็นผลงานของตนเอง