โครงการหลวง มีการจดทะเบียนตามกฎหมาย ไม่ใช่ความลับ และ “ตรวจสอบ” ได้

โครงการหลวง มีชื่อเต็มว่า มูลนิธิโครงการหลวง มีสถานะเป็นนิติบุคคล ซึ่งจัดตั้งขึ้นตามอำนาจของกฎหมาย

ส่วน คำว่า “มูลนิธิ” ตามมาตรา 110 แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ หมายถึง ทรัพย์สินที่จัดสรรไว้โดยเฉพาะสำหรับวัตถุประสงค์เพื่อการกุศลสาธารณะ การศาสนา ศิลปะ วิทยาศาสตร์ วรรณคดี การศึกษา หรือเพื่อสาธารณประโยชน์อย่างอื่น โดยมิได้มุ่งหาผลประโยชน์มาแบ่งปันกัน และได้จดทะเบียนตามบทบัญญัติแห่งประมวลกฎหมายนี้

การจัดการทรัพย์สินของมูลนิธิ ต้องมิใช่เป็นการหาผลประโยชน์เพื่อบุคคลใด นอกจากเพื่อดำเนินการตามวัตถุประสงค์ของมูลนิธินั้นเอง

ตามมาตรา 111 แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ได้บัญญัติต่อไปว่า มูลนิธิต้องมีข้อบังคับและต้องมีคณะกรรมการของมูลนิธิ ประกอบด้วยบุคคลอย่างน้อยสามคน เป็นผู้ดำเนินกิจการของมูลนิธิตามกฎหมายและข้อบังคับของมูลนิธิ

ต่อมาในมาตรา 112 (2) (4) (5) (6) กำหนดให้ข้อบังคับของมูลนิธิ ต้องมีวัตถุประสงค์ของมูลนิธิ ทรัพย์สินของมูลนิธิขณะจัดตั้ง และข้อกำหนดเกี่ยวกับคณะกรรมการของมูลนิธิ ได้แก่ จำนวนกรรมการ การตั้งกรรมการ วาระการดำรงตำแหน่งของกรรมการ การพ้นจากตำแหน่งของกรรมการ และการประชุมของคณะกรรมการ ตลอดจนข้อกำหนดเกี่ยวกับการจัดการมูลนิธิ การจัดการทรัพย์สินและบัญชีของมูลนิธิ

ด้วยข้อจำกัดของกฎหมายข้างต้น การดำเนินกิจการของมูลนิธินั้น “ไม่สามารถเป็นไปตามอำเภอใจ” แต่จะต้องเป็นไปตามระเบียบข้อบังคับ ที่มูลนิธิได้ยื่นจดทะเบียนเอาไว้ต่อนายทะเบียนเท่านั้น การจะแก้ไขเปลี่ยนแปลงข้อบังคับ การแต่งตั้งกรรมการมูลนิธิ จะต้องมีการรายงานต่อนายทะเบียน ผ่านเอกสารมติที่ประชุมคณะกรรมการด้วย

เนื่องจากมูลนิธิ เป็นนิติบุคคลที่ตั้งขึ้นมาเพื่อการกุศลสาธารณะ การศาสนา ศิลปะ วิทยาศาสตร์ วรรณคดี การศึกษา หรือเพื่อสาธารณประโยชน์อื่น ๆ โดยสภาพความเป็นนิติบุคคลของมูลนิธิ “ย่อมเปิดเผยได้เป็นสาธารณะอยู่แล้ว” และมูลนิธิมีผู้ดูแลจัดการทรัพย์สินอย่างถูกต้อง มีการทำบัญชีรายรับรายจ่าย ตามที่กฎหมายกำหนด

กรณีข้างต้น ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 135 จึงบัญญัติเอาไว้ว่า ผู้ใดประสงค์จะขอตรวจเอกสารเกี่ยวกับมูลนิธิที่นายทะเบียนเก็บรักษาไว้ หรือจะขอให้นายทะเบียนคัดสำเนาเอกสารดังกล่าวพร้อมด้วยคำรับรองว่าถูกต้อง ก็ให้ยื่นคำขอต่อนายทะเบียนได้