อาลัย ‘แถมสุข นุ่มนนท์’ นักประวัติศาสตร์น้ำดี ผู้ตีแผ่เบื้องหลังคณะราษฎรจนหมดเปลือก

วันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2565 ที่ผ่านมา วงการประวัติศาสตร์การเมืองไทยต้องพบกับความสูญเสียครั้งใหญ่ เนื่องจาก ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.แถมสุข นุ่มนนท์ นักวิชาการผู้มีชื่อเสียงจากการผลิตผลงานวิชาการอันเข้มข้นมาหลายทศวรรษ ได้เสียชีวิตลงอย่างกะทันหัน ด้วยวัย 86 ปี

ดร.แถมสุข นุ่มนนท์ เป็นลูกสาวของ ร.ต.ถัด รัตนพันธุ์ (หนึ่งในคณะกบฏ ร.ศ. 130) กับ นางแส รัตนพันธุ์ ในขณะที่ยังมีชีวิตอยู่นั้น ดร.แถมสุข ได้รับการแต่งตั้งเป็นอาจารย์ประจำภาควิชาประวัติศาสตร์ในมหาวิทยาลัยที่มีชื่อเสียงหลายแห่งของไทย อาทิ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และมหาวิทยาลัยศิลปากร อีกทั้งยังได้รับการแต่งตั้งเป็นอาจารย์พิเศษของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ อีกด้วย

ด้วยความขึ้นชื่อเรื่องความละเอียดและเป็นกลางในการใช้หลักฐานในการเขียนงานวิชาการ ทำให้ผลงานของ ดร.แถมสุข มีความเข้มข้นและได้รับการพิสูจน์เป็นที่ประจักษ์ถึงคุณภาพ แม้แต่ ส. ศิวรักษ์ ปัญญาชนสยาม ยังต้องเอ่ยปากชมว่า “แถมสุขเป็นนักประวัติศาสตร์คนสำคัญของไทย งานเขียนของเธออาจจะมีไม่มาก แต่ทุกชิ้นมีความประณีต เชื่อถือได้”

หนังสือผลงานวิชาการที่โด่งดังของ ดร.แถมสุข ที่ยังเป็นที่นิยมและกล่าวถึงของนักอ่านรวมทั้งนักวิชาการมาจนถึงปัจจุบัน ได้แก่ “เมืองไทยสมัยสงครามโลกครั้งที่สอง” “ยังเติร์กรุ่นแรก กบฏ ร.ศ.130” และ “ละครการเมือง 24 มิถุนายน 2475” ซึ่งได้รับการตีพิมพ์มาแล้วหลายครั้ง

แม้ว่าภูมิหลังของ ดร.แถมสุข จะขึ้นชื่อว่าเป็นลูกสาวของ ร.ต.ถัด รัตนพันธุ์ ซึ่งเป็นหนึ่งใน “กบฏ ร.ศ.130” (กบฏเก็กเหม็ง) ในสมัยรัชกาลที่ 6 แต่ ดร.แถมสุข ก็มีจุดยืนอยู่บนความถูกต้องทางวิชาการมาโดยตลอด เห็นได้จากงานวิชาการที่ไม่ได้เขียน “ยกย่อง” ร.ต.ถัด บิดาของตนในฐานะ “กบฏ ร.ศ.130” มากจนเกินงาม ดังที่ปรากฏในหนังสือเล่มสำคัญ คือ “ยังเติร์กรุ่นแรก กบฏ ร.ศ.130”

ด้วยความเฉียบคมและการกล้าวิพากษ์วิจารณ์ประวัติศาสตร์อย่างตรงไปตรงมา ทำให้ ดร.แถมสุข มีผลงานวิชาการที่โดดเด่นอีกเล่ม ซึ่งถูกบอกเล่ากันปากต่อปากถึงความ “สนุกและเข้มข้น” รวมถึงเป็นหนังสือที่อยู่ในลิสต์รายการที่ “ต้องอ่าน” ของหลายๆ คน นั่นคือ หนังสือที่ชื่อว่า “ละครการเมือง 24 มิถุนายน 2475” ตีพิมพ์ครั้งแรกในเดือนมกราคม ปี พ.ศ. 2535

หนังสือเล่มดังกล่าวทำให้วงการของพวกที่ “อวย” คณะราษฎรและการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 ถึงกับสั่นสะเทือน ด้วยการตีแผ่หรือเรียกได้ว่า “ลากไส้” การกระทำอันไม่ถูกต้อง รวมถึงเกมการเมืองอันแสนสกปรกของคณะราษฎรบางคน ออกมา “แฉ” จนหมดเปลือก ไม่ว่าจะเป็นการตั้งศาลพิเศษเพื่อจุดประสงค์ทางการเมืองของคณะราษฎร หรือกระทั่งการแฉการจัดตั้งสายลับพิฆาตเจ้า เพื่อตามสืบเรื่องราวของผู้คิดต่างการเมือง ที่สุดท้ายนอกจากจะไม่มีประสิทธิภาพแล้ว ยังเป็นการเปลืองงบประมาณแผ่นดินไปกับสาวกนักการเมืองจอมประจบสอพลออีกด้วย

และหลักฐานสำคัญของหนังสือเล่มนี้คือ เอกสารจากหอจดหมายเหตุแห่งชาติประเทศไทย ภายใต้การดูแลของกรมศิลปากร ซึ่งเป็นเอกสารชั้นต้นที่น่าเชื่อถือมากที่สุด โดย ดร.แถมสุข ได้อ้างอิงละเอียดยิบแทบจะทุกบรรทัด จนกระทั่งไม่มีใครกล้าวิจารณ์หักล้างผลงานชิ้นนี้ของเธอเลยทีเดียว พูดในอีกแง่หนึ่งคือ ไม่อาจมีใครปฏิเสธความจริงอันโหดร้ายที่เกิดขึ้นในช่วงรัฐบาลคณะราษฎรได้นั่นเอง

ปัจจุบันหนังสือ “ละครการเมือง 24 มิถุนายน 2475” เป็นหนังสือหายากที่หลายๆ คนกำลังเสาะแสวงหามาอ่าน หากผู้ใดสนใจประวัติศาสตร์การเมืองในช่วงหลังการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 สมควรอย่างยิ่งที่จะหาหนังสือเล่มดังกล่าวมาครอบครอง เพราะมีไม่กี่เล่มเท่านั้นที่กล้า “แฉ” คณะราษฎรอย่างตรงไปตรงมาเช่นนี้ได้

นอกจาก “ละครการเมือง 24 มิถุนายน 2475” แล้ว ผลงานวิชาการเล่มอื่นๆ ของ ดร.แถมสุข ยังถือได้ว่ามีความเข้มข้น และมีคุณค่าในเชิงประวัติศาสตร์ไม่แพ้กัน ซึ่งน้อยคนนักจะเขียนผลงานได้อย่างเฉียบคมและตรงไปตรงมาเช่นนี้ ดังนั้น การสูญเสียศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.แถมสุข นุ่มนนท์ จึงเท่ากับว่าประเทศไทยได้สูญเสียนักประวัติศาสตร์น้ำดีไปอีกคนหนึ่งอย่างน่าเสียดาย