คำกล่าวหาที่ว่า กษัตริย์ศักดิ์สิทธิ์จนแตะต้องไม่ได้ เป็นเรื่องโกหก

ผู้บรรยายได้ยกพัฒนาการของรัฐในยุโรปมาใช้เป็นกรอบเดียวกับสยาม ซึ่งในความเป็นจริงแล้วทั้งบริบท และไทม์ไลน์ของการพัฒนารัฐในยุโรปและเอเชียนั้น มีลักษณะเฉพาะแตกต่างกัน และการปฏิรูปไม่ใช่เป็นการเดินหน้าเข้าสู่รัฐชาติหรือรัฐประชาชาติ (Nation state) ในทันที เพราะต้องมีองค์ประกอบหลายอย่างรวมไปถึงจิตสำนึกทางการเมืองของคนในชาติด้วย

การปฏิรูปของรัชกาลที่ 5 นั้น ในระยะเริ่มต้นเป็นรูปแบบของสมบูรณาญาสิทธิราชย์ (โดยนิตินัย) แต่พระองค์ก็ไม่ได้กุมอำนาจทั้งหมดในเวลาเดียว เพราะเมื่อมีข้อบกพร่องอันใดในราชการ พระองค์ก็จะมีพระราชหัตถเลขไปถึงเสนาบดีที่รับผิดชอบเรื่องนั้นโดยตรงแทน ดังนั้น กษัตริย์ในรัฐสมัยใหม่ของสมบูรณาญาสิทธิราชย์จึงมีข้อจำกัดในการใช้พระราชอำนาจ

เรียกได้ว่า “ในทางนิตินัย” ทรงมีพระราชอำนาจทำได้ แต่ “ทางพฤตินัย” แทบไม่เคยเกิดขึ้น

เพราะกษัตริย์และประชาชนมี “ธรรมเนียม” (Conventions) ระหว่างกันว่าจะต้องปกครองด้วยความยุติธรรมซึ่งมักถูก “จำกัดอำนาจ” ผ่านหลักทศพิธราชธรรม และโดยพฤตินัยแล้วเราจะพบว่า ในการบริหารราชการแผ่นดินในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์นั้น น้อยมากที่พระมหากษัตริย์จะกระทำตามพระราชหฤทัยโดยไม่ฟังเสียงคัดค้านหรือคำแนะนำ

กระทั่งการตรากฎหมาย ก็มักผ่านกระบวนการพิจารณาอย่างเข้มข้น ทั้งจากที่ปรึกษาชาวต่างประเทศ และที่ปรึกษาส่วนพระองค์ ทำให้กฎหมายหรือนโยบายในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ถูกทำให้แน่ใจซ้ำแล้วซ้ำอีกจนกว่าจะแน่พระราชหฤทัย และทรงลงพระปรมาภิไธยประกาศใช้เป็นทางการได้

อนึ่ง ช่วงเวลาแห่งรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์ของสยามนั้น กินระยะสั้นมาก (เพียงแค่ 40 ปีเท่านั้น) เนื่องจากการแบ่งโครงสร้างระบบราชการอย่างชัดเจน ทำให้อำนาจของรัฐกับพระมหากษัตริย์ ค่อย ๆ แยกส่วนออกจากกันทีละน้อย

ในความเป็นจริง หลังจากเปลี่ยนผ่าน พ.ศ. 2475 ประเทศไทยไม่ได้ติดอยู่ในระหว่างรัฐสมบูรณาญาสิทธิ์ของกษัตริย์และชาตินิยมมวลชน แบบที่ผู้บรรยายทึกทักไปเอง เพราะรัฐสมบูรณาญาสิทธิ์ของกษัตริย์ได้จบสิ้นไปแล้วตั้งแต่ พ.ศ. 2475 ไม่ว่าจะมองด้วยกรอบใด ๆ ปัญหาของไทยในปัจจุบันจึงอยู่ที่การออกแบบอำนาจที่ยังไม่ลงตัวต่างหาก

และเมื่อพระมหากษัตริย์ของไทยสามารถ “ปกเกล้า” ประเทศได้อย่างน่าชื่นชมโดยเฉพาะในรัชสมัยอันสืบเนื่องยาวนานของรัชกาลที่ 9 ที่พระองค์ได้ใช้พระราชอำนาจ (prerogatives) อย่างเต็มศักยภาพ และเป็นไปตามระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข พระองค์ได้ใช้พระราชอำนาจถ่วงดุลระบอบการปกครอง ที่ในเวลานั้นมีแต่ทหารปกครองประเทศไทยยาวนานกว่า 40 ปี จึงไม่แปลกที่ประชาชนจะให้คุณค่ากับพระมหากษัตริย์มากกว่าระบอบรัฐสภา

เพราะเสถียรภาพของรัฐสภานั้น แม้แต่ประเทศอังกฤษ ก็ใช้เวลากว่า 700 ปี เพื่อให้เกิดความลงตัวและมีเสถียรภาพ แล้วประเทศไทยของเรา กระทั่งวันนี้ นาทีนี้ วินาทีนี้ มีใครกล้ายืนยันได้บ้างว่ารัฐสภามีความลงตัวและเสถียรแล้ว ?

ดังนั้น ปัญหาของประเทศจึงไม่ได้อยู่ที่พระราชอำนาจของกษัตริย์ แต่อยู่ที่การพัฒนารัฐสภาและนักการเมือง เพื่อให้ประชาชนเกิดความไว้เนื้อเชื่อใจได้ สิ่งเหล่านี้ต่างหากที่ควรถือเป็นเรื่องใหญ่ของการเมืองไทยในเวลานี้

สำหรับประเด็นเกี่ยวกับการสร้างชาติและประวัติศาสตร์ราชาชาตินิยม ที่ผู้บรรยายได้กล่าวว่า ประวัติศาสตร์ของกษัตริย์ควรเป็นแค่เรื่องของกษัตริย์ อย่าทำให้มันกลายเป็น “ประวัติศาสตร์แห่งชาติ” ที่ประชาชนคนไทยต้องรู้สึกซาบซึ้งอิ่มเอมใจไปด้วย

เรื่องนี้สามารถโต้แย้งด้วยข้อเท็จจริงที่ว่า เมื่อกษัตริย์ได้กลายเป็นผู้รวมศูนย์อำนาจและดำเนินการต่าง ๆ ในฐานะของรัฐแล้ว (ไม่ว่ารัฐโบราณหรือรัฐสมัยใหม่) ประวัติศาสตร์ของกษัตริย์ ย่อมต้องกลายเป็นประวัติศาสตร์ชาติไปโดยปริยาย

จะมีก็แต่ประวัติศาสตร์สมัยคณะราษฎรเท่านั้น ที่มองพระมหากษัตริย์เป็นเสมือนเครื่องมือ หรือตัวละครในการเขียนและเรียบเรียงประวัติศาสตร์เพื่อรับใช้รัฐบาล ซึ่งกลุ่มเจ้ากรุงเทพฯ แท้ ๆ กลับถูกผลักไส และเกือบจะไร้ซึ่งพื้นที่ในประวัติศาสตร์ชาติเสียด้วยซ้ำ

ทั้ง ๆ ที่เจ้ากรุงเทพฯ ต่างมีจิตสำนึกเพื่อชาติ เพื่อประชาชนมาก่อนเกิดการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 เสียอีก

ทุกวันนี้ เราปฏิเสธไม่ได้ว่า “ประวัติศาสตร์ชาติ” ได้ถูกขยายผลจนนำไปสู่การปลุกปั่นและทำลายชีวิตผู้อื่น แต่นั่นก็ไม่ได้หมายความว่าประวัติศาสตร์ที่ราชา “เป็นศูนย์กลาง” จะไม่ใช่เรื่องจริง เพราะถ้าหาก “ประวัติศาสตร์เป็นของทุกคน” แล้ว ประวัติศาสตร์ของราชาก็ย่อมเป็นหนึ่งในประวัติศาสตร์นั้นด้วย