‘ปัตตานี’ อยู่ภายใต้การปกครองของสยามอย่างถูกต้องมาแต่โบราณ
มีพวกบิดเบือนประวัติศาสตร์ชอบให้ข้อมูลว่า เมืองปัตตานีเป็นอิสระไม่เคยขึ้นตรงกับสยาม มาจนถึงช่วงที่มีการทำสนธิสัญญาแองโกล-สยาม ในสมัย ร.5 ที่สยามได้ยก 4 หัวเมืองทางใต้ให้กับอังกฤษ และให้อังกฤษรับรองอธิปไตยของสยามเหนือปัตตานี ทำให้ปัตตานีตกอยู่ภายใต้อำนาจของสยามตั้งแต่นั้นมา
นี่คือ “ความมั่ว” ของนักวิชาการบางคนที่ไม่ค่อยอ่านเอกสารชั้นต้น จนทำให้ประวัติศาสตร์ผิดเพี้ยน แถมยังพยายามโจมตีด้วยว่าเป็นการล่าอาณานิคมภายในของสยาม
ถ้าว่ากันตามข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ เมืองปัตตานีอยู่ภายใต้การปกครองของสยามมาแต่โบราณแล้ว นั่นก็คือตั้งแต่สมัย ร.1 เป็นอย่างน้อย เรื่องนี้แม้แต่บันทึกของชาวต่างชาติก็ยังเขียนไว้
ในสมัยก่อนสยามปกครองเมืองปัตตานีอย่างเด็ดขาดในฐานะ province หรือ จังหวัด โดยมีการแต่งตั้งรายาเข้าไปปกครอง ซึ่งการแต่งตั้งจะถูกกลั่นกรองอย่างละเอียดเข้มข้นถึง 2 ชั้น คือจากเจ้าเมืองสงขลาชั้นหนึ่ง ก่อนจะส่งมาให้ทางกรุงเทพฯ พิจารณาเห็นชอบเป็นด่านสุดท้าย และตำแหน่งรายานั้นเป็นเพียงเจ้าเมือง ไม่ใช่สุลต่านหรือกษัตริย์อย่างในตรังกานู กลันตัน และไทรบุรี นี่จึงเป็นข้อยืนยันถึงอำนาจของสยามที่มีต่อปัตตานี
ที่สำคัญอังกฤษเองก็ยอมรับว่าปัตตานีเป็นของสยามอย่างแท้จริงมาตั้งแต่สมัย ร.3 แล้ว ไม่ใช่เพิ่งจะมารับรองเอาในสมัย ร.5 ตามที่มีการเข้าใจกันแบบผิดๆ โดยอังกฤษมีหลักฐานเป็นลายลักษณ์อักษรด้วยว่าจะไม่เข้ามาสร้างอิทธิพลเหนือปัตตานีทั้ง 7 หัวเมือง และมีผลต่อธรรมเนียมทางการทูตมาตั้งแต่สมัย ร.3 จนถึง ร.5 นั่นก็คือปัตตานีจะถูกตัดออกจากการเจรจาเขตแดนทุกรอบที่มีการทำสนธิสัญญากับอังกฤษ
นี่คือหลักฐานแบบชัดๆ ที่ตอกย้ำความมั่วของนักวิชาการบางคนได้เป็นอย่างดี และยังทำให้เราเห็นจุดยืนที่หนักแน่นของรัฐบาลสยามในตอนนั้นที่ยืนกรานเด็ดขาดว่า จะไม่นำปัตตานีเข้ามาเกี่ยวข้องด้วยในการเจรจาเขตแดนทุกครั้ง ซึ่งจุดยืนของรัฐบาลสยามรวมถึงพระอัจฉริยภาพของเจ้านายและผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในการเจรจาเขตแดนทุกพระองค์นี้เอง ที่ทำให้ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รวมถึงจังหวัดสตูล ยังคงเป็นส่วนหนึ่งของประเทศไทยในฐานะด้ามขวานทองจนถึงทุกวันนี้