กำเนิดสะพานพระพุทธยอดฟ้า และคำลือเรื่องคำสาปแช่งของสมเด็จพระเจ้าตากสิน ที่ไม่เป็นความจริง

สะพานปฐมบรมราชานุสรณ์ หรือสะพานพระพุทธยอดฟ้า สร้างขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ 150 ปี ซึ่งแต่เดิมมีการวางแผนกันว่า จะทำสิ่งหนึ่งสิ่งใดเพื่อเป็นอนุสรณ์ระลึกถึงพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ดังนั้นพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงปรารภพระราชประสงค์นี้กับคณะรัฐบาล ในการสร้างปฐมบรมราชานุสรณ์ขึ้นมา คณะกรรมการจึงมีความเห็น 3 แนวทาง คือ

1. สร้างเป็นรูปหรือวัตถุ ซึ่งเป็นเครื่องหมายที่ระลึกและเป็นเกียรติศักดิ์โดยเฉพาะ มิได้หวังสาธารณะประโยชน์ ตัวอย่างเช่น พระบรมรูปทรงม้ารัชกาลที่ 5
2. สร้างเป็นสถานที่ ซึ่งเป็นเครื่องหมายที่ระลึกและเป็นเกียรติศักดิ์ แต่เป็นสถานที่สาธารณะประโยชน์ด้วย ตัวอย่างเช่น โรงเรียน โรงพยาบาล หรือสาธารณะสถานอื่น ๆ
3. ตั้งเป็นเงินกองทุน สำหรับหาดอกผลเพื่อการกุศลหรือสาธารณะประโยชน์ ตัวอย่างเช่น เงินทุนพระไตรปิฎกสำหรับรัชกาลที่ 6 และทุนสภากาชาด

ในเบื้องต้นคณะกรรมการมีความเห็นไปในแนวทางที่ 1 คือ การสร้างพระบรมราชานุสาวรีย์ โดย สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ เสนอให้ทำเป็นพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โดยประดิษฐานอยู่หน้าพระวิหารพระศรีศากยมุนี วัดสุทัศนเทพวราราม และขยายบริเวณหน้าวัดซึ่งเป็นตลาดเสาชิงช้า โดยรื้อออกแล้วทำสวนและลานกว้างออกมาถึงริมถนนราชดำเนิน

นอกจากนี้ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน ได้เสนอโครงการสะพานข้ามแม่น้ำเจ้าพระยาเพื่อเชื่อมกับฝั่งธนบุรี โดยยกเหตุผลเพื่อประโยชน์ในทางเศรษฐกิจ และได้ทรงมีความเห็นว่าจะช้าจะเร็วยังไงก็ต้องสร้าง แต่ถ้าไม่ถือโอกาสนี้สร้าง อาจต้องรอเวลาอีกนานเพราะเป็นโครงการที่ใช้เงินมาก ดังนั้นการสร้างสะพานข้ามแม่น้ำในโอกาสเฉลิมฉลองพระนคร จะเป็นการสมพระเกียรติยศ

เบื้องต้นในหลวงรัชกาลที่ 7 ได้มีพระราชดำริลงมาว่า โครงการของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ อยู่ในประเภทงดงาม แต่ไม่สู้จะเป็นสิ่งสาธารณะประโยชน์ ส่วนโครงการของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน เป็นพระเกียรติยศมาก เพราะเป็นการเชื่อมกรุงธนบุรีกับกรุงรัตนโกสินทร์เข้าด้วยกัน จึงเป็นประโยชน์ต่อประชาชน

หลังจากมีพระราชดำริ คณะกรรมการจึงได้เปิดประชุม ลงความเห็น 4 โครงการ คือ

1. สร้างเพียงแค่พระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ที่มุขหน้าพระวิหารวัดสุทัศน์เทพวราราม
2. สร้างพระบรมรูปที่หน้าวัดสุทัศน์เทพวราราม แล้วขยายเขตทำลานหน้าพระบรมรูปออกไปจนถึงริมถนนราชดำเนิน
3. สร้างตึกสนามสถิตยุติธรรมเป็นฉากหลัง รับกับพระบรมรูปที่ข้างสนามหลวง ตามแบบแนวพระราชดำริในสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งเคยคิดจะสร้างในโอกาสฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ 100 ปี
4. สร้างพระบรมรูปและสะพานข้ามแม่น้ำเจ้าพระยาเชื่อมธนบุรีกับกรุงเทพฯ

คณะกรรมการได้ลงมติเห็นด้วย กับโครงการสร้างตึกสนามสถิตยุติธรรมประกอบพระบรมรูปที่ข้างสนามหลวง 9 เสียง ส่วนโครงการสะพานข้ามแม่น้ำ มีมติเห็นด้วย 4 เสียง

เหตุผลหลักที่โครงการสะพานข้ามแม่น้ำ ไม่ค่อยมีใครเห็นด้วย เพราะติดปัญหาเรื่องของเงินทุนที่จะสร้าง ซึ่งในระหว่างนั้นงบประมาณแผ่นดินมีจำกัด ประกอบกับประเทศกำลังมีปัญหาทางเศรษฐกิจ

เมื่อสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ทูลเกล้าฯ ถวายรายงานมติดังกล่าว ในหลวงรัชกาลที่ 7 จึงมีพระราชกระแสให้ทำโครงการสะพานข้ามแม่น้ำ โดยจะพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ 2 ล้านบาท พร้อมที่ดินสำหรับใช้สร้างสะพานด้วย หากขาดเหลือเท่าใดจึงค่อยใช้เงินงบประมาณแผ่นดิน

เมื่อมีพระราชกระแสดังนี้ จึงทำให้ทางฝ่ายเสนาบดีสภาไม่ติดขัด เพราะว่าหากสร้างสะพานข้ามแม่น้ำจะใช้เงินประมาณ 4 ล้านบาท เมื่อในหลวงรัชกาลที่ 7 พระราชทานเงินสร้าง 2 ล้านบาท เท่ากับว่าจะใช้งบประมาณแผ่นดินไม่ถึงครึ่งนึง อีกทั้งหากไม่สร้างตอนนี้ ต่อไปในอนาคตยังไง ๆ ก็ต้องสร้าง และอาจจะต้องใช้เงินมากกว่านี้ด้วย ทำให้ไม่มีใครคัดค้าน จึงเป็นอันได้ข้อสรุปว่าจะสร้างสะพานข้ามแม่น้ำเจ้าพระยา